کار معدن در همه دنیا بهعنوان یکی از سختترین مشاغل شناخته میشود. جدا از کار کارگران در معدن، حتی سرمایهگذاری در آن نیز به همان راحتی که به نظر میرسد نیست. معادن جزو عرصههای دیربازده سرمایهگذاری هستند؛ به گونهای که یک فعال اقتصادی در بخش معدن برای دیدن ثمره معادن، مجبور است مدت زمان طولانی صبر کند. او اگر بتواند از بوروکراسی مزایده و اخذ مجوز معدن عبور کند، تازه درگیر معضلاتی مانند نبود تکنولوژیهای روز دنیا، درگیری با نهادهایی چون سازمان محیطزیست و سازمان انرژی اتمی و مقاومت مردم محلی نسبت به معادن میشود.
این در حالی است که در اکثر کشورهای دنیا معادن به عنوان ابزارهای اشتغالزایی و همچنین توسعه شهری و اقتصادی شمرده میشوند؛ زیرا معادن همگام با توسعه خود، میتوانند علاوه بر اشتغال در مناطق کمتر توسعهیافته، موجب تسریع روند خدماتدهی به این مناطق شوند، چرا که شرکتهای معدنی برای انجام مسوولیتهای اجتماعی خود، همزمان که آب، برق و گاز را برای واحد معدنی خود به شهر میرسانند، مردم محلی را نیز از این خدمات بینصیب نمیگذارند. علاوه بر همه اینها، معادن بهخصوص در اقتصاد نفتی ایران، از آن روی حائز اهمیت هستند که موجب کاهش وابستگی به صادرات نفت خام خواهند شد. نفع دیگر توجه به منابع معدنی داخلی، تامین ماده اولیه بسیاری از صنایع بزرگ مانند خودروسازی است. به همین دلیل است که فعالان معدنی اصرار دارند معادن بهعنوان بخشی از زنجیره تولید در نظر گرفته شوند، نه جدا از آن؛ زیرا چنین نگاهی، سبب خواهد شد سیاستگذار، دست از محدودیتسازیها در مورد معادن برداشته و به معادن نگاهی اقتصادی داشته باشد. در واقع نگاه حلقهای و زنجیرهای به معادن است که موجب تعالی معادن و در نهایت اقتصاد کشور خواهد شد.
معادن را زنجیره ببینیم
مهمترین خواسته فعالان معدنی، تغییر دیدگاه دولت به معادن است. آنان میخواهند که سیاستگذار، معادن را به شکل زنجیره ببیند. سجاد غرقی، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران و فعال معدنی، میگوید: تعاملات خوبی در اتاق بازرگانی با دولت داشتیم. ما در سال گذشته هدف خود در تعامل با دولت را به دو بخش اساسی اختصاص دادیم. مورد اول واردات ماشینآلات معدنی و مورد دوم مربوط به حوزه حقوق دولتی و تفکیک معادن کوچک و معادن بزرگ بود.
غرقی ادامه میدهد: البته بحث سومی نیز وجود داشت که بیشتر ترویجی بود. این بحث بیشتر بر مسوولیتهای اجتماعی معادن بود تا به صورت دوطرفه از سوی معدنداران و دولت به آن توجه شود. در بخش ماشینآلات معدنی اتفاقات خوبی افتاد و دستکم در حوزه تقنینی، تسهیل خوبی به دست آوردیم. در واقع، ارتباط بین اتاق و دولت این امر را تسهیل کرد. بیشترین سطح تعامل ما با معاونت معدنی هم در همین بخش بوده است.
وی اضافه میکند: در حوزه حقوق دولتی، قصد داشتیم افزایش حقوق دولتی معادن، بیش از حد نباشد و تفکیک معادن کوچک و بزرگ صورت بگیرد. در حوزه مسوولیت اجتماعی نیز در حال تعریف نقش بنگاهها و دولت هستیم. البته، سایر تشکلها و کمیسیون اتاق ایران نیز مواردی را پیگیری کردند اما ما در اتاق تهران همین سه مورد را پیگیری کردیم که خدا را شکر، نتیجه هم گرفتیم.
غرقی یادآوری میکند: سرمایهگذاری در حلقههای مختلف بخش معدن، ریسکپذیری مختلفی دارد. در حوزه اکتشاف بالاترین ریسک ممکن وجود دارد، در حوزه استخراج و فرآوری این ریسک کمتر میشود؛ اما سرمایهگذاری در این بخشها، بسیار پرهزینه است و امکان ورود سرمایههای خرد به بخش استخراج و فرآوری کمتر است؛ مگر اینکه ورود سرمایه خرد در این بخش به صورت تجمیعی و کنسرسیومی باشد.
این فعال معدنی بیان میکند: در حوزههای استخراج، فرآوری و اکتشاف که ریسک بالایی دارد، سرمایه باید به صورت بنگاهی وارد
معدن شود. محل سرمایهپذیری عمده بخش معدن، سرمایهپذیری بزرگمقیاس است. از آنجا که در بحث اکتشاف، احتمال عدمنتیجهگیری و سوخت سرمایه وجود دارد و از سوی دیگر در بحث اکتشاف هم معضل ماشین معدنی که عمدتا گران است، مشکلساز است، به همین دلیل در تحلیل سرمایهگذاری در معادن و روند آن، باید این معضلات را در نظر داشته باشیم.
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران، میافزاید: با وجود این مشکلات، سرمایهگذاری در بخش معدن شامل دو مزیت است که سیاستگذار را متقاعد کند نگاه ویژه به معادن داشته باشد. اولین ویژگی مثبت آن، پیشرانی در زنجیرههای بعدی است. یعنی در صنایع ساختمحور به عنوان پاییندست زنجیره به معادن بهعنوان صنایع بالادست زنجیره نیازمند هستیم. هر چقدر در معادن واجد مزیت باشیم، بخش نهادههای اقتصادیتری خواهیم داشت.
او مزیت دوم معادن را چنین برمیشمرد: علاوه بر اینکه معادن منظر اقتصاد پیشران هستند، میتوانیم بهجرات بگوییم که معادن میتوانند تابآوری اقتصاد را افزایش دهند. مثال بارز برای توضیح پیشرانی معادن، زنجیره فولاد است. ما در دهههای ۸۰ و ۹۰ در بخش معدن افزایش ظرفیت داشتیم و از تولید ۸میلیون تن در سال ۸۳ به تولید حدود ۷۰میلیون تن در سال ۹۳ رسیدیم، پس از آن دیدیم که در اوایل دهه ۹۰ طرح ۵۵میلیون تن فولاد شکل گرفت. در زنجیره مس، آلومینیوم و دیگر فلزات نیز همین استدلال صادق خواهد بود.
غرقی در همین راستا یادآوری میکند: در زنجیره معدنی، مواد معدنی همواره در بازار جهانی پرتقاضا هستند. به همین دلیل هم در مقاطعی توجه به این مساله باعث مزیت اقتصادی میشود؛ زیرا در این مقاطع، کمبود آب، عدمدسترسی به تکنولوژی و... مزیت تولید را از بین میبرد. برای همین است که میگوییم نباید ارزآوری از این محل را نادیده گرفته و جلوی فروش مواد معدنی یا اصطلاحا خامفروشی را بگیریم؛ زیرا یکی از راههای ارزآوری و کمک به توسعه زنجیره در کشور است.
این فعال معدنی میگوید: گاهی در بازار شرایطی به وجود میآید که در حلقههای میانی و حلقههای پاییندست، مزیت صادراتی نداریم. اما میتوانیم آن را حفظ کنیم تا در شرایط مناسب از آن استفاده کنیم.
غرقی در پایان، انتظارات خود از دولت را چنین توضیح میدهد: در موضوع اول، نیاز داریم معادن نه بهعنوان یک پیشنیاز، بلکه بهعنوان حلقه دیده شوند. اگر دولت چنین دیدی به معادن داشته باشد، ممانعتی برای ارزآوری ایجاد نمیکند. در بخش دوم، انتظار داریم محدودیتهای صادراتی یا خامفروشی، رفع شود. زمانی که در برخی مقاطع مزیت صادراتی داریم، باید صادر کنیم اما میبینیم به دلیل محدودیتهای ایجادشده قادر به صادرات و ارزآوری نیستیم. همه اینها هم مستلزم آن است که معدن را به عنوان زنجیره و حلقه دید.
نگاه دوسویه به معادن و محیطزیست
محمدرضا بهرامن، رئیس خانه معدن هم میگوید: وقتی در بخش معدن دست به بررسی میزنیم، باید حجم سرمایهگذاریها را چک کنیم. به هرحال سهم سرمایهگذاری در معدن مانند بقیه بخشهای سرمایهگذاری در کشور منفی است. معدن ریسکپذیر و سرمایهبر است و باید با این دورنما معدن را تعریف کنیم.
در واقع باید با هر اقدامی که در بخش معدن انجام میدهیم، شرایطی ایجاد کنیم که سرمایهگذار برای سرمایهگذاری در بخش معدن، احساس اطمینان کند. بهرامن یادآوری میکند: متاسفانه، سال گذشته در معدن، بهخصوص در بخش سازمانهای معارض معدن ناامنی داشتیم. این مساله روزبهروز بیشتر هم شد.
رئیس خانه معدن ادامه میدهد: دولت به عنوان متولی بخش معدن نمیتواند بهتنهایی در برابر این معارضان قرار بگیرد. تنها اقدام دولت میتواند این باشد که قوانین و مقررات مانعزا در داخل کشور را بازبینی و رفع کرده یا سعی کند حداقل برای معدن سنگاندازی نکند.
او بیان میکند: برخی بخشنامهها در سال گذشته پالایش شد. سال گذشته بخشنامههای زیادی که مانع ایجاد کند، نداشتیم. در این سال توانستیم اقدامات خوبی در زمینه تامین ماشینآلات انجام دهیم. بهرغم اینکه شرایط ارزی سخت بود، توانستیم با حمایتها و نگاه مثبت، واردات ماشینآلات داشته باشیم. البته بخشی از این واردات در سال ۱۴۰۲ تکمیل خواهد شد. باید شرایط را برای بخش تولید به گونهای فراهم کنیم که سرمایهها به این بخش و نه بخش غیرمولد جذب شوند. او بیان میکند: بخش معدن عملا ریسکپذیر است بنابراین کسی که وارد بخش معدن میشود، به صورت کوتاهمدت به آن فکر نمیکند. بخش معدن مولد است و کسی که وارد اکتشاف، بهرهبرداری و سپس فرآوری میشود، سیری از راه را طی میکند. ما اصطلاحا میگویم این سیر، سیری دائمی است.
بهرامن توضیح میدهد: تنها چیزی که به بخش معدن امید میدهد، امنیت است. تمام بخشها و سازمانهای مربوطه باید دست در دست هم دهند تا امنیت را تامین کنند. در صنایع دیگر ما تا این حد نیاز به امید نداریم؛ زیرا این مشکلات را که معدن با آنها مواجه است ندارند. اگر تمام سازمانهای ذیربط، در کنار هم و به طور دائم پشت معدنکاران باشند، شرایط مهیا میشود.
نمیگوییم منابع طبیعی را از بین ببریم، بلکه میگوییم باید نگاه دوسویه به محیطزیست و معادن داسته باشیم. وی اضافه میکند: معادن جزو انفال و حقوق عامه است. بنابراین باید به شکل حقوق عامه آن را ببینیم، به همین دلیل باید دائما بهروزرسانی شود؛ باید ارتباط با دانشگاه را ارتقا دهیم، تجهیزات بهروز وارد کنیم و تکنولوژیهای لازم اکتشاف، فرآوری و استخراج را تامین کنیم. بهرامن اظهار میکند: معدن تامینکننده خوراک صنایع است. وقتی میدانیم تامینکننده کارخانههای داخلی و تامینکننده مرزهای خارجی هستیم باید در راستای ارتقای معادن تلاش کنیم، اینها همه انتظارات ما از دولتیها در سال جدید است.
فرصتسوزی بزرگ دولت
یکی از مهمترین علل نارضایتی فعالان معدنی از دولت در اوایل سال ۱۴۰۰ رقم خورد. همزمان با حذف روسیه از بازارهای جهانی و تشنگی بازار برای کامودیتیها، صادرات مواد معدنی، شامل عوارض سنگین شد. قدیر قیافه، فعال معدنی و عضو هیات نمایندگان اتاق تهران در همین مورد بیان میکند: اولین خطای استراتژیک دولت و وزارت صمت در ۲۱ فروردینماه سالجاری رخ داد. دولت با صدور بخشنامه محدودیت صادرات و وضع عوارض صادراتی ضرر زیادی به ما تحمیل کرد.
این اتفاق، درست در بهترین شرایطی که میتوانستیم بازارها را به خود جذب کنیم، رخ داد. قیافه ادامه میدهد: در آن برهه، به دلیل خالی شدن بازارها از محصولات روسیه، میتوانستیم جای این کشور را بگیریم و حدود ۳ تا ۴میلیارد دلار ارزآوری کنیم؛ اما این فرصت از کشور گرفته شد.
از سوی دیگر بخشنامههای دیگری نیز وضع میشد که باعث از دست رفتن فرصتهای صادراتی ما بود. وی یادآوری میکند: در یک مقطع زمانی، اتفاق خوبی رخ داد و آزادسازی صادرات مواد معدنی همه را خوشحال کرد. البته این خوشحالی زیاد طول نکشید؛ زیرا دوباره در اسفندماه محدودیتها شکل گرفت و صادرات برخی مواد معدنی ممنوع شد. بازارهای جهانی نیز پتانسیلهای قبلی را نداشت.
او بیان میکند: در قانون بودجه سال آینده نیز محدودیتها شکل گرفته است. یعنی دولت قصد دارد این سیاست خود را ادامه دهد. اگر میخواهیم بخش معادن کشور، توسعه یابد، باید در برخی دورهها اجازه دهیم صادرات انجام شود تا مجموعهها بتوانند با ارزآوری، توان فناوری لازم را وارد کنند. ما فعالان معدن، امیدواریم قوانین تسهیلکننده وضع شود.
این فعال معدنی با تحلیل وضعیت خروج سرمایه از کشور اظهار میکند: اگر نگاهی به روند خروج سرمایه از کشور کنیم، متوجه میشویم یکی از دلایل افزایش نرخ ارز، خروج سرمایه است. برخی فعالان به این نتیجه رسیدهاند که کشورهای دیگر شرایط بهتری برای سرمایهگذاری دارند و به همین دلیل قصد کردند که به کشورهای دیگر بروند.
قیافه تصریح میکند: این اصلا به نفع کشور نیست. من هم امیدوار نیستم که مسیر خروج سرمایه از ایران به خارج معکوس شود؛ مگر اینکه سیاستگذار نیز در رفتار خود تجدیدنظر کند.
دولت باید ثروتسازی کند
به نظر میرسد فعالان اقتصادی نیز نظر چندان مثبتی نسبت به عملکرد دولت در گذشته ندارند. مهرداد اکبریان در این باره بیان میکند: دولت کاملا نشان داده که اراده کار دارد اما اشتباهات چشمگیری را مرتکب میشود. یکی از اشتباهات این است که ارتباط خود را با مردم قوی نکرده است. ارتباط دولت با تولید و تجارت بسیار ضعیف است و اصلا تجارت را به رسمیت نمیشناسد. او ادامه میدهد: اگر اوضاع به این شکل پیش برود، حکایت همان «یکدست صدا ندارد» است. چنانچه قرار باشد بخش خصوصی و ملت پشت دولت نباشند، اکثر طرحها ناکام خواهد بود.
بهترین کار این است که به بخش خصوصی اعتماد کند و اتاق بازرگانی نیز نمود اصلی همین مطلب است. اتاق بازرگانی یعنی همکاری دولت با بخش خصوصی و نمایندگان ملت در کار و تولید؛ هرچقدر این ارتباط قویتر باشد آینده کشور بهخصوص مباحث توسعه و معیشتی کشور ارتقا مییابد. این فعال معدنی یادآوری میکند: معضلات مردم را میتوان با راهکارهای بسیار سادهای حل کرد. اعتماد به بخش خصوصی و تشکلها که بازوان مشورتی خوبی هستند خیلی از مسائل را حل خواهد کرد. در بخش معدن، برخی از معادن به نقطه تولید رسیدهاند و تولید آنها بیشتر از مصرف داخلی کشور است.
برخی دیگر نیز تولیدشان بهقدری است که تنها کفاف داخل کشور را میدهد. در هر دو مورد سیاستهای نادرست شرایط را برای تولیدکننده و مصرفکننده دچار مشکل میکند. اکبریان اضافه میکند: دولت سعی میکند با تسهیلاتی که به آن تنظیم بازار میگوید، در اقتصاد دخالت میکند. این دخالتها در تمامی موارد منجر به اختلاف یا از بین رفتن سهم عمده زنجیرهها شده است. در این موضوع اگر دولت دست از تنظیم بازار بردارد و اجازه دهد تامینکنندگان، فروشندگان و مصرفکنندگان با یکدیگر عرضه، تقاضا و قیمتها را تعیین کنند، بهتر است. دولت نباید توزیعکننده باشد.
بزرگترین نقش دولت در عرصه سرمایهگذاری، ثروتسازی است و ما این مقوله را از دولت ندیدیم. دولت تنها تقسیم، توزیع و کنترل را در عملکردهای خود توضیح میدهد که هیچیک منجر به ثروتسازی نمیشود. کشور ما، ثروتمند است اما ثروت آن بالقوه است. اکنون، نیروهای کار ما یا از کشور خارج شدهاند یا در موقعیت مناسبی قرار نگرفتهاند. اکبریان در پایان اظهار میکند: از سوی دیگر ظرفیت دیجیتال در کشور هنوز راه نیفتاده است، در صورتی که در خارج از کشور، بیشترین سرمایهگذاریها و پولها از این طریق جابهجا میشود. همه این مسائل مشکلاتی هستند که با آنها روبهرو هستیم و فرصتهایی که از دست دادهایم. دولت تا سالها بعد نیز قادر نیست چنین اقداماتی را بهتنهایی انجام دهد.
یکی از انتقادات جدی معدنکاران به دولت، نبود جریان آزاد و شفاف اطلاعات در حوزه محدودههای معدنی است. فعالان معدنی، از وجود رانت اطلاعاتی در معادن گله میکنند و معتقدند شرکتهای نیمهدولتی که زیرمجموعههای خصوصیمعدنی را راهاندازی کردهاند، امکان دسترسی به اطلاعات خاص را دارند و روند واگذاری معادن را به کلی تغییر میدهند. همچنین فضای مزایدههای معدنی را آلوده میکنند.
پیش از این، وزارت صمت توضیح داده بود که در دوره جدید واگذاری محدودههای معدنی، همه متقاضیان نمیتوانند معادن را تحویل بگیرند و شرایط خاصی برای واگذاری معادن پیشبینی شدهاست، اما برخی عوامل موجب میشود معادنی که به دلایلی بهجز عدمسرمایهگذاری و اکتشاف راکد ماندهاند، دوباره معامله شوند و هیچ سازوکاری برای توقف این روند وجود ندارد.
راهکار سیاستگذار برای شفافشدن اطلاعات معدنی
یکی از راهکارهای سیاستگذار برای جلوگیری از این روند، تاسیس سامانه «کاداستر» بود. کاربرد اصلی این سامانه در اختیار قراردادن اطلاعات کامل محدودههای معدنی، با چند رنگ متفاوت به فعالان این حوزه است تا فعالان بهخوبی از وضعیت محدودههای معدنی موردنظر خود آگاه باشند. روند واگذاری پروانههای معادن و مزایدههای معدنی شفاف نیست، بنابراین دولت سعی دارد در جزئیات جدید، این نقص را تا حدی رفع کند. نبود اطلاعات شفاف موجب میشود دادهها از مجاری خاص بهدست شرکتهایی برسد که جزو بخشخصوصی واقعی نیستند، بنابراین پربیراه نیست اگر بگوییم دولت معادنی را که استخراج از آنها ریسک کمتر و سود بیشتری دارد، به شرکتهای دولتی و نیمهخصوصی واگذار میکند و معادن پرریسک را به بخشخصوصی واقعی پاس میدهد. از سوی دیگر، برخی از فعالان هم معتقدند که دولت، مجوز شرکتهایی را که در معادن برندهشدهاند باطل میکند و دلیلی برای ابطال مجوز ارائه نمیدهد. در واقع اگرچه موتور ماشین معدنکاری در ایران دچار مشکلاتی است، با این حال در حال حرکت است. سیاستگذار هم پیوسته در حال تغییر و تعمیر این موتور فرسوده در حال حرکت است. این اقدام با وجود اینکه در راستای بهبود وضعیت معادن پیشبینی شده؛ اما ممکن است تبعات منفی تعمیر موتور در حال حرکت، بیش از سود آن باشد.
لزوم وجود سامانه «کاداستر»
کارشناسان و فعالان معدنی توضیح میدهند که مزایدههای معدنی شفاف نیست و دولت باید پیش از شروع روند مزایده معادن راکد، فهرست معادنی که مورد مزایده قرار میگیرند را در اختیار سرمایهگذاران قرار دهد؛ زیرا نبود اطلاعات شفافی که موردنیاز سرمایهگذاران است، موجب میشود اطلاعات از مجاری خاص بهدست ارگانها و شرکتهایی برسد که ممکن است به اندازه بقیه سرمایهگذاران حساسیت لازم برای ورود به معادن را نداشته باشند، به همیندلیل هم سازوکارهای معیوب و فاسد موجب میشود پس از گذشت چند سالرکود در یک معدن، همان معدن دوباره بدون استفاده باقیبماند؛ اینگونه سهم معادن از تولید ناخالص داخلی کاهش مییابد. از سویی دیگر کارشناسان اظهار تاسف میکنند که بهدلیل نبود شفافیت، برخی سرمایهگذاران، بهطور ناآگاهانه اقدام به خرید معادنی میکنند که در آن مادهارزشمند یا اساسا مادهمعدنی وجود ندارد. البته این چرخه در همینجا متوقف نمیشود؛ زیرا طبق ماده۲۰ قانون، پس از راکد ماندن معادن، این معادن دوباره به مزایده گذاشته میشوند و سرمایهگذاران بعدی پیروز در مزایده که اطلاعی از وضعیت معادن ندارند، اقدام به خریداری دوباره آن میکنند و به همین صورت روند توسعه بهشدت به تعویق میافتد.
از آنسو، دیگر معضل معدنداران، نهادها و ارگانهای موازی با معادن هستند. ظرفیتهای قانونی اصلاح قانون معادن درباره رفع تعارضات میان فعالیتهای معدنی، محیطزیست و منابع طبیعی بر این نکته تاکید کرده که به دلیل عدماستفاده از این ظرفیت قانونی، فضای غیرفنی و غیرشفافی برای تعامل میان این نهادها بهوجود آمده است. لازم است تا مناطق ممنوعه و غیرممنوعه فعالیت معدنی مشخص شوند، بهطوری که با استفاده از ظرفیت سامانه کاداستر، مناطقی بهعنوان مناطق ممنوعه برای فعالیتهای اکتشاف و بهرهبرداری معادن بهصورت شفاف مشخص شود. مرکز پژوهشهای مجلس همچنین یکی از آسیبهای وارده به این بخش را نبود استراتژی توسعه صنعتی و هدفمند نبودن سیاستهای حمایتی دولت از ایجاد و توسعه واحدهای معدن و صنایع معدنی و بخشینگری در صدور مجوزها میداند که باعث ایجاد رقابت منفی در تجارت داخلی و خارجی و کمبود منابع و زیرساختهای لازم در برخی حوزهها شدهاست که باید با هدفمندشدن سیاستهای حمایتی دولت بر مبنای استراتژی توسعه اصلاح شود. در عینحال بند«پ» ماده۴۳ قانون برنامه ششم، کلیه درآمدهای بخش معدن را صددرصد تخصیصیافته تلقی کردهاست که باید در بخش معدن هزینه شود و هرگونه هزینهکرد دیگر این منابع، تصرف غیرقانونی در اموال دولتی محسوب میشود.چالشها و موانع عمده اشارهشده نیازمند اتخاذ راهبردهای کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت و سیاستهای اجرایی، تقنینی و نظارتی است.
بدون شناخت کافی از چالشها و موانع تولید در بخش معادن و صنایع معدنی امکان انتخاب راهکارهای عملیاتی برای رفع موانع و رونق فضای کسبوکار در این حوزه وجود نخواهد داشت. از جمله الزامات جلوگیری از موازیکاری و ایجاد انسجام و همافزایی در تحقق برنامههای اکتشاف منابع معدنی میتوان به شفافشدن و مرزبندی وظایف دستگاهها، سیاستگذاری یکپارچه برای اکتشاف منابع معدنی و مدیریت فرآیند تجمیع اطلاعات زمینشناسی و اکتشافی و گردآوری آنها در سامانه کاداستر معدن اشاره کرد. پیگیری و تاکید بر اختصاص حداقل ۳۰درصد از درآمدهای بخش معدن به حوزه اکتشاف نیز امکان سرمایهگذاری جدید برای انجام اکتشافات پایه، مطالعات ژئوفیزیک هوایی، دورسنجی و حفاریهای عمیق را فراهم میکند. تسریع فرآیندهای کاهش تصدیگری دولت و واگذاری نقاط امیدبخش معدنی در اختیار دولت به بخشخصوصی صلاحیتدار از دیگر اقداماتی است که میتواند منجر به رشد شتابان فعالیتهای اکتشافی و بهرهبرداری شده و تعداد زیادی از معادن کوچک و متوسط فعال شوند. با توجه به تاکید اسناد بالادستی مانند سیاستهای کلی بخش معدن، قانون برنامه ششم توسعه، قانون معادن و نقشهراه ابلاغی معدن و صنایع معدنی بر موارد فوق، نیاز به تصویب قوانین و مقررات جدید وجود نداشته و اجرای آنها لازم است.
در عین حال، اصلاح قانون تاسیس سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور و تدوین و تصویب اساسنامه آن میتواند رفع مشکلات حوزه اکتشافات معدنی کشور را تسریع کند.معطل ماندن ظرفیتهای کشور در برخی حوزههای معادن و صنایع معدنی نیز چالش دیگر این بخش است. در برخی حوزههای معادن و صنایع معدنی ظرفیتهایی بهصورت طرحهای تعریفشده یا نیمهتمام وجود دارد که به دلیل عدمهماهنگی و سیاستگذاری صحیح موجب هدررفت منابع ملی و عدمتامین نیازهای حوزه معادن و صنایع معدنی شدهاست. بازنگری و تجدیدنظر در این ظرفیتها میتواند موجب استفاده بهینه از آنها در راستای رونق تولید و رفع نیازهای ارزی معادن و صنایع معدنی کشور شود. برخی از طرحهای نیمهتمام به دلیل مشکلات مدیریتی، فنی و اقتصادی در حالحاضر بیش از ۲۵سال معطل ماندهاند و منابع کشور در این طرحها هدر رفتهاند. مادهمعدنی قرار است چرخه اقتصاد را بهعنوان اولین حلقه در زنجیره ارزش صنایع معدنی بچرخاند. اگر این موارد رعایت نشود و معادن فعال نباشند، زنجیرهای از خدمات و تولید که میتواند تولید ناخالص داخلی را افزایش دهد و اوضاع اقتصادی کشور را بهبود بخشد، خود باعث مانع در اقتصاد میشود.
کاداستر باید بهروز شود
نیاز وجود به سامانهای جامع و کامل با تمام اطلاعات موردنیاز معدنداران، «دنیایاقتصاد» را به آن وا داشت که با یک فعال معدنی درباره سامانه «کاداستر» گفتوگو داشته باشد. از نظر این فعال معدنی، با وجود اینکه سامانه موردنظر هنوز هم سامانه ایدهآل برای دریافت اطلاعات جامع حوزه معدن نیست اما همین سامانه ناقص نیز به کمک معدنداران آمده است، بااینحال لازم است که سیاستگذار هرچه سریعتر به رفع نقصهای این سامانه اقدام کند تا سرعت حرکت موتور معادن، کند نشود. محمدحسین بصیری، درباره تجربه خود را بهعنوان یک فعال معدنی در استفاده از سامانه کاداستر بیان میکند: من از این سامانه استفاده کردهام و از روند خدماتدهی آن کاملا راضی نیستم. سامانههای معدنی باید بر پایه جیآیاس بوده و لایههای اطلاعاتی داشته باشند. اینکه سامانهای محدودههای معدنی را تنها با چند رنگ نشان دهد و معدنکار صرفا بداند که کدام محدودههای معدنی آزاد هستند، جنبه دقیق شفافسازی را در خود ندارد.
بصیری ادامه میدهد: سامانه کاداستر مفید است؛ اما نمیتوان گفت کامل بوده و تمام نیازهای ما را پوشش میدهد. کاداستر، باید لایههای اطلاعاتی داشته باشد و این اطلاعات بهطور شفاف در اختیار همه معدنداران قرار بگیرد و اگر چنین نشود، در دسترس قراردادن این اطلاعات تنها برای شرکتهای خاص، مجددا بازگشت به همان رانت است. یک فعال معدنی باید کاملا در جریان باشد که محدوده معدنی موردنظرش، در اختیار کجاست و آیا جزو پهنهها هست یا نه. این اطلاعات مهم است که باید در اختیار فعالان قرار گیرد، نه اینکه تنها با چند رنگ محدودههای معدنی مشخص شوند؛ مثلا در سامانه بورس، با کلیک بر روی یک سهم، میتوان بهخوبی وضعیت آن سهم را مشاهده کرد اما این اتفاق در معادن رخ نداده است. در اختیار قراردادن اطلاعات مهم در این سامانه بسیار ضعیف است و بازهم پشتصحنه آن، رانتهای اطلاعاتی جابهجا میشوند.
او میافزاید: سامانه کاداستر باید بهروزتر شود؛ باید از نظر فناوریهای نوین که لایههای اطلاعاتی مختلف دارد، کافی باشد و همچنین با نهادهایی مانند منابع طبیعی، محیطزیست و میراثفرهنگی لینک باشد. بالاخره ما باید بدانیم اطلاعات محدوده چیست و آیا این محدوده کاملا آزاد بوده یا حفاظت شدهاست. این فعال معدنی پیشنهاد میدهد: بهنظر من اطلاعات در این سامانه باید ورای وزارت صمت باشد، یعنی وزارتخانه بانی تاسیس این سامانه باشد و کل نهادهای دولتی نیز خود را ملزم بدانند به شفافیت بیشتر در این سامانه کمک کنند. اینگونه در زمان انجام فعالیتهای معدنی هم بسیار صرفهجویی میشود. با این سیستم ایدهآل، معدن کار نیاز ندارد نامههای استعلام خود را به سازمانهای مختلف ببرد و در آن سازمان تازه متوجه شود محدوده معدنی ثبتشده در سامانه، متعلق به انرژی اتمی است یا اصلا جزوه مناطق حفاظت شدهاست. فردی که در حوزه معدن فعالیت دارد، باید بتواند بدون مراجعه به ارگانهای خاص محدوده موردنظر خود را از همه نظر ثبت کرده و آن را چک کند تا سریع وارد عملیات مهم اکتشاف و استخراج شود. در کشورهای توسعهیافته دنیا، آپارتمانسازی و ساختمانسازی با فناوریهای نسل چهارم چند ماهه به اتمام میرسند اما در ایران چنین نیست. فناوریهای نوین باید در این سامانه وارد شوند تا معدنکاران بهدنبال مجوزهای خود سرگردان نباشند.
او در پایان میگوید: متاسفانه مسوولان ارتباطی با بخشخصوصی و ما ندارند. ما پیش از این و در ادوار گذشته، با صنعتگران حوزههای مختلف جلسات متعدد مشاورهای با دولت داشتیم و وزیر از مشکلات ما آگاه میشد اما اکنون مسوولان توجهی به نیازهای فعالان حوزه صنعت ندارند، بههمیندلیل است که میبینیم درست در زمان جنگ اوکراین، وزارتخانه به ناگهان تصمیم میگیرد عوارض صادراتی وضع کند و اینگونه ایران از بازارهای جهانی فولاد - در بهترین و طلاییترین زمان سود خود- حذف شود.
خبر کشف ذخایر لیتیوم در ایران پوشش رسانهای گستردهای در داخل و خارج از ایران داشت و علاوه بر رسانههای داخلی اغلب رسانههای جهانی نیز این خبر را پوشش دادند.
دلیل این اتفاق، کارآیی لیتیوم در صنایع نوظهور جهان است. همان صنایعی که ابزاری از قبیل گوشیهای تلفن همراه، لپ تاپ، باتریهای لیتیومیون، پنلهای خورشیدی، توربینهای بادی و از این قبیل را تولید میکنند. این اهمیت تا جایی است که لیتیوم را در عرصه جهانی طلای سفید هم نام دادهاند!
ابزار مذاکره با غرب و تقویت رابطه با چین
وبسایت انگلیسی زبان ماینینگ که اخبار جهانی در حوزه معدن و صنایع معدنی را پوشش میدهد، درباره کشف ذخایر لیتیوم در ایران و تاثیر آن بر موقعیت ژئوپلیتیک کشور نوشت: کشف اخیر ذخایر لیتیوم در ایران توجه به استخراج مواد معدنی در خاورمیانه را بیشتر میکند؛ زیرا لیتیوم اهمیتی استراتژیک در توسعه فناوریهای کمکربن دارد.
این گزارش افزوده است: همچنین ایران میتواند از این ماده طبیعی به عنوان ابزاری برای مذاکره درباره رفع تحریمهایی بهره ببرد که در حال حاضر آمریکا، اتحادیه اروپا و متحدان آنها علیه این کشور وضع کردهاند.
ایران نخستین کشور در خاورمیانه است که خبر از کشف ذخایر لیتیوم میدهد و میتواند از این ظرفیت معدنی برای جذب سرمایهگذاری خارجی استفاده کند. مزیت بعدی که ذخایر لیتیوم برای ایران دارد و از اهمیت ژئوپلیتیک ویژهای برخوردار است اینکه ایران میتواند به واسطه لیتیوم روابط خود را با چین تقویت کند.
چین بزرگترین مصرف کننده لیتیوم دنیاست و این ماده را برای تولید ابزار الکترونیک و توسعه وسایل نقلیه برقی نیاز دارد. این کشور بیش از سه چهارم باتریهای لیتیوم یون جهان را تولید میکند و بیشترین تجهیزات فرآوری لیتیوم جهان را در اختیار دارد.
پیشینه کشف لیتیوم در ایران به سه دهه میرسد
بیان این نکته نیز خالی از لطف نیست که کشف ذخایر لیتیوم در ایران به دهه 1380 خورشیدی برمیگردد؛ در نتیجه اتفاقی که در اسفند 1401 خبرساز شد، نخستین تجربه کشف ذخایر این ماده معدنی در ایران به شمار نمیآید.
بهروز برنا، مدیر سابق امور اکتشاف سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور این موضوع را تایید کرد و توضیح داد: اکتشاف لیتیوم در ایران در سازمان زمینشناسی و در دهه 1380 به طور جدی آغاز شد. در آن زمان سازمان زمینشناسی ایران در کشورهای امریکای لاتین از قبیل ونزوئلا، بولیوی و کلمبیا کارهای اکتشافی انجام میداد.
وی افزود: در سفری که در دوره دولت احمدینژاد به بولیوی داشتیم مشاهده کردیم در شورابههای این کشور لیتیوم استخراج میشود در آن زمان حتی به ایرانیها پیشنهاد سرمایهگذاری در استحصال از شورابههای این کشور هم داده شد.
برنا در تشریح ویژگیهای لیتیوم ایران گفت: در ایران ذخایر لیتیوم در سنگهای گرانیتی که آبدار میشوند و ما آنها را به نام پگماتیت میشناسیم با تمرکز زیادی یافت میشوند. در چندین نقطه از ایران این سنگهای گرانیتی شناسایی شدهاند. این ماده وقتی از سنگهای گرانیتی جدا شود به دشتها وارد میشود و داخل رسها شکل میگیرد و یا به شورابهها وارد میشود. حتی در آب دریا هم وجود لیتیوم محتمل است.
او ادامه داد: خوشبختانه بخش خصوصی هم به بهرهبرداری از ذخایر لیتیوم کشور وارد شده و در منطقه رزن نخستین گواهی کشف لیتیوم به میزان 8.5 میلیون تن صادر شده است.
با این تفاسیر برخورداری ایران از ذخایر لیتیوم میتواند به معنای غنیسازی آن باشد؛ همان طور که بهرهمندی از ذخایر نفت و گاز جایگاهی متمایز به کشور در عرصه جهانی داده است. با این تفاوت که بهرهبرداری از ذخایر نفت و گاز در انحصار بخش دولتی است اما در استخراج طلای سفید و فرآوری آن، بخش خصوصی کشور هم وارد شده است.
براساس اعلام انجمن جهانی فولاد مشخص شد؛
انجمن جهانی فولاد در آخرین گزارش خود میزان تولید فولاد خام ۶۴ کشور عضو این انجمن در ماه فوریه سال ۲۰۲۳ را ۱۴۲.۴ میلیون تن برآورد کرده که این میزان از تولید نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۱ درصد کاهش داشته است.
میزان تولید فولاد خام به تفکیک مناطق
بر اساس گزارش انجمن جهانی فولاد، میزان تولید فولاد خام به تفکیک مناطق در ماه فوریه سال ۲۰۲۳ به شرح زیر است:
آفریقا در فوریه سال ۲۰۲۳ بالغ بر ۱.۱ میلیون تن فولاد خام تولید کرد که ۱۱.۹درصد نسبت به فوریه ۲۰۲۲ کاهش داشته است.
آسیا و اقیانوسیه ۱۰۶.۶ میلیون تن تولید کردهاند که ۳ درصد نسبت به به فوریه سال گذشته میلادی افزایش داشته است.
روسیه و کشورهای مشترک المنافع CIS به اضافه اوکراین بالغ بر ۶.۴ میلیون تن تولید کرد که ۲۱.۳ درصد کاهش را نشان می دهد.
اتحادیه اروپا با ۲۷ عضو به تولید ۱۰.۵ میلیون تن دست یافت که ۱۲.۶ درصد کاهش داشته است.
سایر کشورهای اروپایی، تولید خود را به ۲.۷ میلیون تن رساندند که کاهش ۲۴.۹ درصد نسبت به فوریه ۲۰۲۲ داشته است.
خاورمیانه با تولید ۳.۵ میلیون تن افزایش ۱۱.۵ درصدی را به ثبت رساند.
آمریکای شمالی ۸.۳ میلیون تن تولید فولاد داشت و افت ۵.۵ درصدی را ثبت کرد.
آمریکای جنوبی ۳.۲ میلیون تن تولید کرد که ۳.۱ درصد کاهش داشته است.
میزان تولید فولاد خام در ۱۰ کشور برتر تولیدکننده فولاد جهان
گزارش انجمن جهانی فولاد درباره میزان تولید فولاد خام در ۱۰ کشور برتر تولیدکننده فولاد جهان در ماه فوریه سال ۲۰۲۳ نیز به این شرح است:
چین در فوریه ۲۰۲۳ حدود ۸۰.۱ میلیون تن تولید کرد که افزایش ۵.۶ درصدی نسبت به فوریه ۲۰۲۲ داشته است.
هند به تولید ۱۰ میلیون تنی رسید که ۱ درصد کاهش تولید داشته است.
ژاپن ۶.۹ میلیون تن تولید کرد که ۵.۳ درصد کاهش را شاهد بوده است.
ایالات متحده ۶ میلیون تن تولید کرد که ۵.۳ درصد کاهش داشته است.
تخمین زده می شود روسیه ۵.۶ میلیون تن تولید کرده باشد که ۸.۶ درصد کاهش داشته است.
کره جنوبی ۵.۲ میلیون تن فولاد تولید کرده باشد که ۱.۱ درصد افزایش داشته است.
آلمان ۳ میلیون تن تولید کرد که ۶.۹ درصد کاهش را شاهد بوده است.
تخمین زده می شود برزیل ۲.۵ میلیون تن تولید کرد که ۶.۷ درصد کاهش را مشاهده کرد.
ایران نیز با حدود ۲.۴ میلیون تن تولید در فوریه ۲۰۲۳ افزایش ۱۴.۶ درصدی را به ثبت رسانده باشد. تولید ایران در دو ماهه ۲۰۲۳ نیز با ۲۱.۱ درصد افزایش به ۵.۱ میلیون تن رسیده است.
ترکیه ۲.۱ میلیون تن تولید کرد که ۲۸.۹ درصد کاهش داشته است.
ایران با احتساب میزان تولید ۲ ماهه در جایگاه نهم در بین کشورهای تولیدکننده فولاد قرار داد.
لازم به ذکر است، تعداد ۶۴ کشور عضو انجمن جهانی فولاد، بالغ بر ۸۵ درصد از کل تولید فولاد خام جهان را به خود اختصاص دادهاند.
مهدی حمیدی در یک مصاحبه رادیویی اظهار داشت: تعیین تکلیف محدودههای معدنی و همینطور معادن در اختیار وزارت صمت طی سال گذشته در دو نوبت با هدف واگذاری تصدیگری دولت در واحدهای بلوکه شده به عموم مردم مورد مزایده قرار گرفت و این روند در سال جاری هم ادامه دار خواهد بود.
مدیرکل دفتر بهره برداری معادن وزارت صمت همچنین گفت: مواد معدنی که از معادن استخراج میشود در صنایع معدنی و کارخانجات مرتبط مورد بهره برداری قرار میگیرد از اینرو معدن نقش بسیار مهمی در اقتصاد، اشتغال، محرومیتزدایی و استفاده بهینه از ذخایر و ظرفیتهای موجود در کشور دارد.
وی ادامه داد: بدون شک برنامه ریزیهای لازم بابت رسیدن به رشد بالاتر در حوزه معدن صورت گرفته و برای دستیابی به رشد بیشتر در این حوزه تلاشهای مضاعفی در سال پیش رو انجام خواهد شد. تنوع مواد معدنی در ایران بسیار زیاد است و به تبع کارخانههای صنایع معدنی مختلفی نیز به همین واسطه در اقصی نقاط کشور احداث و در حال بهره برداری است.
حمیدی افزود: خوشبختانه در خصوص تأمین ماشین آلات مورد نیاز حوزه معدن در کشور با هدف نوسازی ماشین آلات برنامه ریزی و اقدامات بسیار خوبی انجام شده است. باید تاکید کنم که نوسازی ماشین آلات بخش معدن در تولید مواد معدنی و قیمت تمام شده در این حوزه بسیار تأثیر گذار است.
وی تاکید کرد: امسال برنامه این است که هم رشد تولید مواد معدنی در ایران افزایش پیدا کند و هم اینکه بتوان مواد مورد نیاز کارخانجات فعال در حوزه صنایع معدنی کشور را به معنای واقعی تأمین کرد
در واقع، لیتیوم یک فلز قلیایی نقرهای- سفید و نرم با عدد اتمی ۳ است. این عنصر در شرایط استاندارد دما و فشار سبکترین فلز و کمچگالیترین عنصر جامد است. به دلیل واکنشپذیری بالای لیتیوم، هرگز نمیتوان آن را بهصورت عنصر آزاد در طبیعت پیدا کرد و همواره در بخشی از یک ترکیب شیمیایی که بیشتر یونی است، پیدا میشود. از آنجا که لیتیوم در آب حل میشود، بهصورت یون در آب اقیانوسها و بهصورت نمک در آبها و [خاک]رس هم دیده میشود. لیتیوم و ترکیبهای آن کاربردهای فراوانی دارند از آن جمله در شیشه و سرامیک پایدار در برابر گرما، آلیاژهای با مقاومت بالا نسبت به وزن که در فضاپیماها کاربرد دارد، باتریهای لیتیوم خودروهای برقی و در مصارف پزشکی بهعنوان دارو است. بیشترین و بزرگترین دخایر لیتیوم دنیا در بولیوی و افغانستان وجود دارد که حتی تعدادی از کارشناسان یکی از دلایل کودتای بولیوی و جنگ آمریکا در افغانستان بهویژه در دوران ترامپ را دسترسی به معادن غنی لیتیوم در این کشور میدانستند. پیش از این بهنظر میآمد که بزرگترین معادن لیتیوم ایران هم در شرق کشور و در استان خراسانجنوبی در شهر نهبندان و اطراف بیرجند قرار دارد. بعد از آن دریاچه نمک قم، چهارمحال و بختیاری و اصفهان هم دارای این معدن هستند. این مادهیک نوع خاک معدنی است که حتی از آب شور هم بهدست میآید، اما حالا انگار استان همدان هم در شمار مناطق لیتیومخیز بهشمار میرود.
کشف ذخایر بزرگ لیتیوم در ایران
ابراهیمعلی مولابیگی، از مقامات وزارت صنعت، معدن و تجارت گفته بود که برای نخستینبار ذخیره لیتیوم در کشور و در استان همدان کشفشده که این امر «نویدبخش کشف ذخایر دیگری در این استان خواهد بود.» به گفته مدیرکل دفتر امور اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت، میزان ذخیره قطعی محدوده یادشده هشتمیلیون و ۵۰۰هزارتن کانسنگ لیتیوم است.
مدیرکل دفتر امور اکتشاف وزارت صمت با بیان اینکه گواهیکشف صادره برای محدوده مذکور به تایید اعضای کمیسیون گواهیکشف رسیده و بهزودی توسط ادارهکل صمت استان همدان صادر خواهد شد، ادامهداد: این مادهمعدنی در یک منطقه رسی تشکیل شده که این موضوع ذخیره مذکور را در کل کشور منحصربهفرد میکند. وی به منابع محدود لیتیوم در طبیعت و نقش حساس آن در تهیه باتریهای الکتریکی، صنایع پیشرفته، صنایع دفاعی و تهیه و تولید آلیاژها منحصربهفرد و استراتژیک اشاره و بیانکرد: در سالهای اخیر تمرکز و توجه روزافزونی به بحث اکتشاف، استخراج و فرآوری و بازیافت لیتیوم از منابع شناخته شده آن شدهاست. مولابیگی همچنین توضیح داده بود که لیتیوم برخلاف دیگر محصولات معدنی در حجم کم و در ابعاد کیلوگرم خرید و فروش میشود که این امر بهعلت قیمت بالا و سختی استحصال آن بوده و در صورتیکه بتوان در استحصال و تولید این مادهمعدنی به مزیت رسید، عملا ارزشافزوده بالایی را بههمراه خواهد داشت.
بخش خصوصی، پذیرای لیتیوم
ابراهیم جمیلی، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران کشف این فلز در ایران را بسیار خوشحال کننده توصیف میکند. جمیلی میگوید: ما هنوز منتظر خبرهای تکمیلی هستیم اما این خبر بسیار خوب است. پیش از این، ما لیتیوم شورابی داشتیم اما تاکنون لیتیوم سنگی در کشور نداشتهایم.
جمیلی اضافه میکند: کشف این فلز، یکی از مزیتهای بسیار بزرگ ما خواهد بود. در هر صورت لیتیوم جزو فلزات آینده است؛ یعنی جزو فلزاتی است که در اقتصاد دیجیتال نقش بسیار تعیینکنندهای دارد و پیشبینی میشود پادشاه فلزات آینده باشد. اگر چنین ذخیرهای در کشور ما کشفشده باشد، یعنی ما پتانسیل تولید لیتیوم را هم درون کشور داریم و باید آن را جدیتر بگیریم.
جمیلی میافزاید: تا پیش از این منابع معدنی این فلز در کشور موجود نبوده که اقدام به فرآوری آن کنیم اما اگر این ماده معدنی در کشور کشفشده باشد، امکان فرآوری آن در بخشخصوصی وجود دارد؛ زیرا لیتیوم کالای آینده است و بخشخصوصی به آن بیتوجه نیست.
او درباره احتمال دستاندازی برخی از شرکتهای نیمهدولتی بر این ذخایر با ارزش معدنی توضیح میدهد: دولت اگر این منابع را بیابد، باید طبق مزایده و قانون آن را واگذار کند. من بعید میدانم دولت بخواهد در این معادن سرمایهگذاری کند اما باید احتمال ورود شرکتهای نیمهدولتی را درنظر گرفت. این فعال معدنی در پایان اظهار میکند: ما در شورابههای قم هم پیش از این لیتیوم داشتیم؛ چندین سالاست که شرکتهای سرمایهگذاری نیمهدولتی قرار بود در این واحدها سرمایهگذاری کنند اما چنین نکردند. ای کاش در همان وقتی که لیتیوم در قم کشف شد، فرآیند تولید و فرآوری آن را به بخشخصوصی میسپردند. این اتفاق نشان از پتانسیلهای قوی ما دارد و امید اقتصاد به بخش معدن افزایش خواهد یافت.
تجربه دیگر کشورهای جهان در مواجهه با منابع لیتیوم
بر اساس یک گزارش که سازمان زمینشناسی ایالاتمتحده پیش از این و در سال۲۰۲۲ منتشر کرد در مجموع ۸۹میلیون تن لیتیوم در سراسر جهان کشفشدهاست که استرالیا، شیلی، آرژانتین و چین تولیدکنندگان اصلی آن هستند. البته استخراج لیتیوم به دلایلی که ذکر شد به همین سادگیها نیست. استخراج این فلز میتواند منجر به تحمیل برخی از خسارات جبرانناپذیر به محیطزیست شود.
بررسی وضعیت حمایت از محیطزیست در دنیا به حدی جدی است که کشوری مانند سوئد در اروپا با وجود داشتن بزرگترین معدن طلای اروپا (بولیدن)، آن را از سال۱۹۶۷ تعطیل کرده و تنها دو شرکت معدنی لوندین و سوندیک در این کشور مشغول بهکار هستند. البته، استفاده از ذخایر معدنی در حوزه اقتصاد بسیار مهم و ضروری است. سوالی که سیاستگذار باید در مواجهه با کشف ذخایر ارزشمند فلزی از خود بپرسد، این است که استخراج این «نفت سفید» تا کجا منطقی است؟ یعنی تا چه اندازه میتوان به منابع طبیعی دستاندازی کرد تا این فلز را استخراج کرد که نه صنعت کشور دچار نقصان شود و نه آسیبی جبرانناپذیر به محیطزیست کشور برسد. استخراج تخصصی و سخت این فلز که بیشتر از آب اقیانوس و کف دریاها بهدست میآید؛ با این همه، این فلز در ایران در عمق نیممتری و در برخی موارد از سطح دریاچههای خشک شده و به سهولت بهدست میآید. این نحوه استفاده زمانی از اهمیت برخوردار است که بر مبنای اصول توسعه پایدار باشد. برای مثال، سوئد ترجیح داده تا بهجای درآمدزایی از معادن، در صنعت گردشگری سرمایهگذاری کند، تا از این طریق محیطزیست خودش را حفظ کرده و درست در زمانیکه بیشتر نقاط دنیا با مشکل کمآبی و فرونشست روبهرو هستند، این کشور وضعیت بسیار خوبی داشته و بعید نیست تا در آینده یکی از معدود مکانهای دنیا برای مهاجرت و فرار از وضعیت بحرانی محیطزیست باشد، اما ایران چنین شرایطی ندارد. بحران خشکسالی از یکسو و شرایط اقتصادی از سوی دیگر موجبشده که کشور بیشتر از اینکه مهاجرپذیر باشد، منطقهای مهاجرفرست باشد. همین دلایل است که استخراج لیتیوم در کشور را منطقی جلوه میدهد.
البته پیش از این و چند سالقبل، یک منبع خبر از کشف روشی تازه برای استخراج لیتیوم داده بود که هزینههای روشهای دیگر را به کشور تحمیل نمیکند و از آنجاییکه روشی بومی است، تمام تجهیزات آن در داخل کشور یافت میشود.
محمدرضا برزگری، مجری وقت طرح «استحصال لیتیوم از ذخایر شورابه» قبلا گفته بود که در این روش که روشی نوین و برای اولینبار در دنیاست، فلز لیتیوم در حد خالصترین عیار یعنی ۹۷/ ۹۹درصد از منابع شورابهای استخراج شدهاست. این روش در مقیاس آزمایشگاهی و پایه نتایج خوبی داشته و مطالعات آن در حال تکمیل است. این فرآیند به روشی دیگر فقط در اختیار پنج کشور دنیاست و ما توانستیم روشی جدیدتر و با خلوص بالاتری ابداع کنیم؛ بهعنوان مثال کشوری مانند آلمان فاقد منابع لیتیوم است، اما کربنات لیتیوم را مانند نمک لیتیوم از شیلی وارد و خالصسازی میکند. منابع لیتیوم بهطور کلی به سه دسته تقسیم میشود که منابع شورابهای یکی از آنهاست، این فلز مانند نمک داخل این آبها حل است و با توجه به حد اشباع پایینی که دارد، بهصورت محلول در محیط شورهزارهایی که پتانسیل این فلز در آنها وجود دارد، موجود است که میتوان با این فرآیند آن را استحصال کرد. سازمان زمینشناسی برای اولینبار این طرح را روی پهنه نمکی کشور بولیوی آغاز کرد و مطالعات خود را بر روی ۸۰ لیتر شورابه از این پهنه که بزرگترین پهنه نمکی دنیاست اجرا کرد و بعد از آن مطالعات روی پهنههای نمکی ایران آغاز شد.
استان پهناور سمنان با حدود سه ميليارد تن ذخاير معدني زمینشناسی و بالغبر ۳۲۸ ميليون تن ذخاير قطعي و وجود حدود ۴۰ نوع ماده معدنی مهم از ۷۱ نوع ماده معدنی کشور، از استانهای معدني برتر كشور است.
مواد معدني شناختهشده استان عبارتاند از: گچ، آهك، سنگ لاشه، مارن، تراورتن، گرانيت، سنگ چيني، مرمريت، سنگآهن، مس، سرب، روي، طلا، نقره، فيروزه، منگنز، بوكسيت، كروميت، نمك، سولفات سديم، زغالسنگ، سيليس، باريت، دولوميت، زئوليت، منيزيت، بنتونيت، خاك صنعتي سنگ نسوز، كائولن، فلدسپات، سلستين، ميكا و …كه عمده مواد معدني در حال بهرهبرداری شامل سنگ گچ، سنگ نمك، سولفات سديم، زئوليت، زغالسنگ، سنگآهک، دولوميت، سلستين، كروميت، خاکهای صنعتي، باريت و سنگهای تزئيني و ساختمانی و … میباشد.
همانطور که اشاره شد یکی از مواد معدنی استخراج شده از معادن سمنان، نمک آبی است که در ایران تنها از معادن سمنان استخراج میشود. صدیقه دولو مدیرعامل شرکت دانشبنیان معدن نت درباره نمک آبی ایران اطلاعات مفیدی در اختیارمان قرار میدهد. گفتگو با این فعال دانش بنیانی را میخوانیم.
درباره نمک آبی
نمک یک مادهی معدنی است که از هزاران سال پیش در مصرف غذایی روزانه بهکاربرده میشود. به دلیل نقشی که بهعنوان محلول اسمزی و الکترولیت در بدن دارد برای حفظ سلامت بدن مفید است نمک برای قرنها در سراسر جهان هم بهعنوان چاشنی آشپزی و هم برای نگهدارندگی مورداستفاده قرارگرفته است. تاریخ نمک به 6000 سال قبل از میلاد دررومانی برمیگردد. کلمه نمک یا salt از یک واژه لاتین به نام Salt گرفتهشده که زمانی بهعنوان یک کالای باارزش و بهعنوان ارز برای تجارت استفاده میشد. ازجمله فواید نمک میتوان به هیدراته کردن بدن، تعادل مایعات، سلامت قلب کبد و کلیهها اشاره کرد. نمک انواع مختلفی دارد که بهطوری کلی به 7 گروه تقسیم میشود. نمک دریا، نمک هیمالیا صورتی، نمک خاکستری، فلور دو سل، نمک سیاه، نمک قرمز، نمک آبی ایران (نمک آبی سمنان) نمک آبی ایران: این نوع نمک یکی از انواع نمکهای معدنی بهحساب میآید که سرشار از مواد معدنی مانند آهن، کلسیم، پتاسیم، منگنز، منیزیم و غیره است، این نمک بسیار پرارزش و نایاب دارای کلرید سدیم بیش از 96% است.
مواد معدنی بهصورت طبیعی در ساختار بلور نمک تجمیع شده است. برخلاف سایر نمکها ذکرشده که از حوضچههای نمک برداشت میشوند این نوع نمک دارای قدمتی 100 میلیون ساله است که در دریاها تشکیلشده و درواقع نوعی فسیل و یا گوهر بهحساب میآید که از تبدیل مایع به بخارآب دریا و دریاچهها به وجود آمده است. بافت و رنگ ظاهر آن متفاوت است بهطوری دارای رگههای آبی و صورتی منحصربهفردی است.
چگونگی استخراج نمک آبی
برای استخراج این نمک در استان سمنان در ایران تلاش فراوانی صورت میگیرد .زیرا مانند سنگ طلا برای استخراج آن عملیات سنگین حفاری نیاز است. اگرچه سنگ نمک است و انتظار میرود مزه شور تیزی داشته باشد اما پس از بلع طعم شیرینی در دهان احساس میشود. تنها صادرکننده این نوع نمک کشور ایران که سالانه تنها چند تن از آن از معادن استخراج میشود و در هیچ جای دیگری از جهان این نوع نمک یافت نمیشود به همین دلیل به آن نمک آبی ایرانی و یا Persian Blue Slat میگویند.
ویژگی های درمانی نمک آبی و علت آبی بودن رنگ این نمک منحصر
نمک آبی ایران یکی از تمیزترین و خالصترین نمکهاست زیرا از اقیانوس، دریاها و دریاچههایی است که بیش از 200 میلیون سال پیش خشکشده و عاری از هرگونه آلودگی بودهاند تشکیلشده است. استخراج نمک آبی بسیار پیچیدهتر از نمک سنتی است. برای یک کیلوگرم از آن باید حدود 100 کیلوگرم نمک را پاره کنید. همه از دوران مدرسه میدانند که نمک خوراکی دارای کلرید سدیم بهعنوان یک ترکیب شیمیایی است. نمک آبی ایرانی، از سوی دیگر دارای محتوای بالایی از کلرید پتاسیم است. ازاینرو میتوان گفت علت رنگ آبی آن درواقع ماده معدنی کلرید پتاسیم است که بهصورت طبیعی در ساختار بلوری و کریستالی آن انباشتهشده است ویژگی نمک آبی ایرانی این نوع سنگ نمک به دلیل داشتن مواد معدنی ازجمله پتاسیم، آهن، روی، کلسیم و غیره خواص بینظیری دارد. پتاسیم: عنصر حیاتی در نمک آبی پتاسیم است. پتاسیم موجود در نمک آبی باعث بهبود گردش خون و همچنین آرامش ذهن، تنظیم فعالیتهای الکتریکی قلب، تعادل مایعات و تسهیل عملکرد رودهها و کاهش استرس میشود. آهن: آهن موجود در این نمک باعث افزایش خواص غذایی این نمک شده است آهن برای بدن مفید است برای کارکرد بخش مهمی از سلول بدن یعنی هموگلوبین خون که باعث انتقال اکسیژن به ریهها میشوند حیاتی است. آهن به آنزیمهای بدن در هضم غذا کمک میکند و درواقع عمل کردهای بدن را تحت تأثیر قرار میدهد. منیزیم: وجود این ماده معدنی در سنگ نمک آبی آن را به عنصری مهم در حفظ دندانها، شکلگیری و ساختار سالم استخوان و همچنین رفع خستگی عضلات تبدیل کرده است. منیزیم هم بهطور مستقیم و هم غیرمستقیم بر سلامت استخوان تأثیر میگذارد زیرا منظم کنندهی سطح کلسیم و ویتامین دی در بدن است. کلسیم: کلسیم باعث تقویت استخوانها و رشد بهتر آن میشود. تقریباً تمام کلسیم بدن در استخوانها و دندانها ذخیرهشده است که باعث شکلگیری و سختی آن میشود. ازاینرو وجود مقدار کافی کلسیم در نمک آبی بر ارزشمندی و غنی بودن آن افزوده است.
کاربردهای نمک آبی
بر اساس آنچه در فوق شرح داده شد نمک آبی ایرانی که بسیار نادر و درنتیجه بسیار گرانتر از نمک سنتی است در صنایع غذایی و دارویی کاربرد فراوانی دارد. اکثر پزشکان در کشورهای اروپایی این نمک را برای بیماریهای مختلف تجویز میکنند. خواص ضدعفونیکننده و ضد باکتری، تنظیم فشارخون، تنظیم تعادل بدن، ضد استرس قوی، تنظی م خواب، کمک به هضم راحتتر غذا، رفع برخی مشکلات تنفسی، افزایش ایمنی، جلوگیری از اسپاسم عضلانی، مفید برای سلامت دهان و دندان و بسیاری دیگر از خواص این نوع نمک است. از دیگر کاربردهای سنگ نمک آبی میتوان به استفاده از آن در صنایع آرایشی و بهداشتی و مراقبت از پوست اشاره کرد.
سنگ نمک آبی به دلیل داشتن آنزیم در ماسکهای لایهبردار پوست بسیار مورداستفاده قرار میگیرد. فواید نمک آبی آبرسانی به دهان هیدراتیسیون بدن: نمک آبی در حفظ سطح هیدراتاسیون بدن نقش مهمی دارد. حفظ تعادل الکترولیت برای عملکرد اندامها بسیار حیاتی است. این الکترولیتها در درجه اول شامل منیزیم، پتاسیم، کلسیم و سدیم هستند که در نمک آبی به مقدار مناسب یافت میشود. برای افرادی که در خارج از منزل کار میکنند و بهخصوص کسانی که بهطور منظم ورزش میکنند، بازیابی کمبود نمک و آب که از طریق تعریق رخ میدهد بسیار مهم است. هنگامیکه بدن کم آب میشود و بیماریهایی مانند وبا و اسهال سیستم را ضعیف میکنند. مقدار کافی مواد معدنی موجود در این نمک میتواند نقش مؤثری در آبرسانی و هیدراتیسیون بدن ایفا کند. نمک آبی نسبت به سایر نمکها میتواند سطح هیدراتاسیون سالم و تعادل الکترولیت را افزایش میدهد که برای عملکرد صحیح اندامها ضروری است. سلولها، ماهیچهها و بافتهای به آب نیاز دارند و نمک آبی به این قسمتهای بدن کمک میکند تا مقدار مناسب مایعات را حفظ کنند. هیدراتاسیون ناکافی میتواند باعث کمآبی بدن شود و بدن را بیشتر مستعد گرفتگی عضلات، سرگیجه و خستگی میکند. بهبودی سلامت قلب و عروق: ثابتشده است که نمک آبی بر تغییر فشارخون بدن مؤثر است و بر سلامت قلب و عروق که در درجه اول مربوط به سکته مغزی و حملات قلبی است، تأثیر میگذارد.
فشارخون بالا یا فشارخون بالا یکی از دلایل اصلی چنین حوادثی است. مواد معدنی موجود در نمک آبی مانند کلسیم، منیزیم و سدیم میتواند باعث بهبود سلامتی شود. بهبود خواب: نمک آبی به دلیل غنی بودن از مواد معدنی باعث بهبود خواب میشود زیرا حاوی الکترولیتهای مفید زیادی برای تنظیم هورمونهای اکسی توسین که برای آرامش و خواب است. تنظیم فشارخون: پتاسیم و سدیم الکترولیتهایی هستند که به بدن کمک میکنند مایعات و حجم خون را حفظ کند تا بتواند بهطور طبیعی عمل کند. بااینحال، مصرف بسیار کم پتاسیم و سدیم بیشازحد میتواند فشارخون شمارا افزایش دهد. نمک آبی یک ترکیب کریستال مانند است و سدیم و پتاسیم یک ماده معدنی و یکی از عناصر موجود در نمک هستند که به تعادل فشارخون بدن کمک میکنند. تحقیقات ثابت کردهاند پتاسیم موجود در نمک طبیعی خطر ابتلا به فشارخون را کاهش میدهد و از طرفی مواد حاوی این یون به دفع سدیم اضافی بدن نیز کمک میکند.
جلوگیری از گرمازدگی: گرمازدگی زمانی رخ میدهد که سیستم تنظیمکننده حرارت بدن کوتاه میآید. این میتواند هم با قرار گرفتن طولانیمدت در زیر نور خورشید داغ و هم با گرم شدن بیشازحد در محیط اطراف مانند محل کار رخ دهد. بدن نمیتواند گرما را بهدرستی آزاد کند تا به دمای مناسب و طبیعی خود برسد. درنتیجه دمای بدن بیشازحد بالا میرود که تهدیدی برای اندامهای اصلی است. بدن در تلاش برای خنک کردن خود، عرق بیشتری را از طریق غدد عرق تولید میکند و درنتیجه نمک ضروری (سدیم) و آب را از دست میدهد. سدیم کافی موجود در نمک آبی میتواند از این خطر جلوگیری کند. جلوگیری از فشارخون پایین: مقدار ناکافی سدیم در رژیم غذایی میتواند منجر به فشارخون پایین (هیپوتانسیون) شود. وجود مقدار مناسب سدیم در نمک آبی از این علائم جلوگیری میکند.
کاربردهای نمک آبی در غذا
نمک آبی ایران در بین سایر نمکهای موجود طعم تندتری نسبت به سایر نمکها دارد. این نوع نمک در ابتدا در دهان طعم شوری قوی دارد و سپس به دلیل محتوای بالای پتاسیم، گزگز جالبی روی کام ای جاد میکند که طعم آن کمی اسیدی است. نمک آبی ایرانی مخصوصاً برای غذاهای دریایی، ترافل و کارپاچیو مناسب است. متقاضیان نمک آبی این طلای آبی تنها در استان سمنان یافت میشود و بخش زیادی از آن به خارج از کشور صادرات میشود، با توجه به وجود آن در رشتهکوههایی از شهر سمنان و گرمسار ماشینآلات حفاری مناسبی به کار گرفته میشود تا سنگهایی آن از استخراج شود ازاینرو کمیاب و گرانقیمت به شمار میرود.
کشورهای متقاضی نمک آبی
بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی از توصیهکنندگان و علاقهمندان آن هستند. در کشورهایی مختلفی مانند آلمان، اسپانیا، انگلیس و ایتالیا کاربردهای متنوعی از آن شناختهشده و ازاینرو در برخی نقاط جهان به دلی ظاهر زیبا و حتی در طراحی دکوراسیون و در برخی نقاط دیگر به دلیل مواد معدنی و درمانی سرشار مورد استقبال قرارگرفته است. استان سمنان درزمينه برخي از مواد معدني داراي رتبه ممتاز در سطح كشور میباشد ازلحاظ استخراج سنگ نمك به ميزان حدود ۵۰ درصد سنگ نمك كشور رتبه اول را دارا میباشد.
گردهمایی ملی علوم زمین پیش از ظهر امروز سهشنبه ۲ اسفند در این سازمان آغاز به کار کرد.
علیرضا شهیدی رئیس سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور در این مراسم گفت: اگر به ذخایر آهن کشور توجهی نشود، تا ۱۴ سال آینده دیگر سنگآهن نخواهیم داشت. بر اساس برآوردها تا سال ۲۰۳۰ ذخایر معدنی به پایان میرسد؛ از این رو باید به سمت اکتشافات عمقی حرکت کنیم.
شهیدی امروز با ارائه گزارشی از فعالیتهای سازمان متبوع خود در حوزههای علوم مختلف زمین، افزود: فعالیتهای این سازمان دانشمحور است و زمینه فعالیتها در حوزههایی چون مخاطرات زمین شناسی، اکتشافات معدنی و ژئوتوریسم است.
به گفته وی، شناسایی مواد معدنی برای تولید ثروت ملی و ارزیابی و پایش مخاطرات با هدف جلوگیری از زیانهای اجتماعی از ماموریتهای سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور است.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، مشارکت در طرحهای بینالمللی در حوزههای مختلف علوم زمین را از دیگر فعالیتهای این سازمان نام برد و یادآور شد: کمیسیون بینالمللی تهیه نقشههای زمینشناسی دنیا (CGMW) دنیا را به ۹ سازمان زمین شناسی تقسیم کرده و ریاست تهیه نقشههای زمینشناسی خاورمیانه در کمیسیون بینالمللی CGMW بر عهده ایران است.
به گفته شهیدی، در این راستا تاکنون از سوی ایران نقشههایی تهیه شده و به تایید این کمیسیون رسیده است.
رییس سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهیه نقشههای پایه را از ماموریتهای این سازمان دانست و با بیان اینکه برای این منظور نسبت به تهیه نقشههای زمین شناسی در مقیاس یک بیست و پنج هزارم اقدام شد، ادامه داد: علاوه بر آن طرح تحول زمینشناسی و اکتشافات معدنی با هدف ایجاد تحول در حوزه اکتشافات معدنی، تعریف و از سال ۹۹ اجرای آن آغاز شد.
وی دستاورد این طرح را تقسیم کار در حوزه اکتشاف معادن دانست و خاطرنشان کرد: بخش پیجویی و شناسایی معادن بر عهده سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور است و کشف معدن نیکل در پهنه بیرجند از دیگر دستاوردهای این طرح بوده است.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به چالشهای موجود در بخش ذخایر معدنی، گفت: ایران دارای ۶۸ نوع ماده معدنی است و نیاز است تا توجه بیشتری به این حوزه صورت گیرد که یکی از نیازهای این حوزه تهیه نقشههای پایه است و در صورتی که به این حوزه توجهی نشود، در آینده معادن معدنی کشور دچار بحران خواهد شد.
وی اضافه کرد: نمونه آن معدن آهن است و در صورتی که به آن توجه نشود تا ۱۴ سال آینده دیگر سنگ آهن نخواهیم داشت.
رییس سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور با تاکید بر ضرورت توجه به اکتشافات معدنی عمیق، افزود: دنیا به سمت اکتشافات عمقی حرکت کرده است، چرا که بر اساس برآوردها تا سال ۲۰۳۰ ذخایر معدنی به پایان میرسد.
معاون صنایع و معادن اداره کل صمت خراسان شمالی از صادرات ۷ هزار تن پودر آلومینا از این استان به خارج از کشور خبر داد.
مهیار مشایخی اظهار کرد: کارخانه آلومینای جاجرم تنها تولیدکننده پودر آلومینا در کشور است و در نتیجه، بیشترِ پودر تولید شده در داخل مصرف می شود.
به گفته وی ارزش ریالی پودر آلومینای صادر شده ۱۶ میلیون و ۸۵۴ هزار دلار بوده است.
مشایخی با اشاره به اینکه میزان تولید ذکر شده در پروانه بهره برداری، ۲۴۰ هزار تن در سال است، افزود: میزان پودری که توسط شرکت آلومینای جاجرم طی امسال تولید شده ۱۹۷ هزار تن بوده است.
وی در ادامه با اشاره به اینکه یکی دیگر از محصولات تولیدی شرکت آلومینای جاجرم، شمش آلومینیوم است، ادامه داد: طی سال جاری میزان شمشی که در این شرکت تولید شده، ۳۲ هزار و ۶۰۰ تن بوده است.
گفتنی است ظرفیت تولید آلومینیوم در کشور بطور سالیانه ۷۰۰ هزار تن است و برای تولید آن نیازمند استفاده از ۱.۴ میلیون تن پودر آلومینا است و اکنون فقط ۲۵۰ هزار تن آن در داخل کشور تولید و باقیمانده از خارج تأمین می شود.
به گفته وی، در حال حاضر ۱۰ درصد بوکسیت مورد نیاز این شرکت از معادن بخش خصوصی تأمین می شود و در تلاش هستیم تا بتوانیم با اقدامات دانش بنیان به تولید بوکسیت پرعیار دست یابیم.
وی افزود: علاوه بر آن، ۴۰ درصد از شمش آلومینیوم تولیدی در این واحد تولیدی به خارج از کشور صادر می شود.
حجت اله فیروزی سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با اشاره به قرائت گزارش کمیسیون صنایع و معادن درباره التهاب بازار فولاد، گفت: در حال حاضر میزان تولید فولاد 2 برابر تقاضا و نیاز واقعی کشور بوده و نوسانات قیمتی کنونی بازار ناشی از عدم عرضه تمامی محصولات زنجیره فولاد در بورس کالا است.
نماینده مردم فسا در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اگر تولیدکنندگان بالادستی و پایین دستی تمامی محصولات خود را در بورس کالا عرضه کنند، آشفتگی بازار از بین میرود، افزود: مصرف ظاهری فولاد در سال 1398 در بازه 15 تا 16 میلیون تن بود درحالیکه برآوردهای غیررسمی، میزان مصرف واقعی کشور را 12 تا 14 میلیون تن نشان میدهد.
این نماینده مردم در مجلس یازدهم تعیین قیمت محصولات زنجیره فولاد براساس مولفههای داخلی را یکی از راهکارهای حل مشکلات زنجیره فولاد برشمرد و اضافه کرد: وابستگی کامل قیمتهای فولاد داخلی به قیمتهای جهانی موجب میشود، قیمتهای داخلی فولاد با نوسانات مقطعی ارز دچار نوسان شده و التهابات زیادی در بازار داخلی ایجاد شود.
سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن با اشاره به پیشنهادات مطرح شده در گزارش کمیسیون متبوعش درباره راهکارهای ساماندهی بازار فولاد، ادامه داد: کمیسیون خواستار بررسی پیشنهادات مطرح شده برای ساماندهی بازار فولاد در قالب تبصره ماده 45 است تا این پیشنهادات هرچه سریعتر به قانون تبدیل شود زیرا مشکل عرضه فولاد جزو مطالب عمومی بوده و در صنایع خودروسازی، ساختمان سازی و.. اثرگذار است.
گفتنی است پس از قرائت گزارش کمیسیون صنایع و معادن درباره مشکلات بازار فولاد، طرح توسعه و تولید پایدار زنجیره فولاد با رویکرد اصلاح سیاست های تنظیم بازار در صحن علنی اعلام وصول شد.
روز دوشنبه اول اسفند ماه، قیمت مس در LME نسبت به روز معاملاتی پیشین، ۱٫۶ درصد رشد پیدا کرد و به ۹ هزار و ۱۵ دلار رسید.
قیمت مس در روز دوشنبه اول اسفند ماه در معاملات بورس فلزات لندن نسبت به روز جمعه ۲۸ بهمن ماه، ۱٫۶ درصد معادل ۱۴۴ دلار نسبت به روز معاملاتی قبل از آن افزایش یافت و نسبت به هفته پیشین، ۱٫۲ درصد رشد را تجربه کرد و به ۹ هزار و ۱۵ دلار رسید. قیمت مس در روز جمعه ۲۸ بهمن ماه، هشت هزار و ۸۷۱ دلار بود.
قیمت سه ماهه مس در معاملات روز دوشنبه اول اسفند ماه، ۱٫۵ درصد معادل ۱۳۲ دلار نسبت به روز معاملاتی قبل، افزایش و نسبت به هفته پیشین، ۱٫۱ درصد رشد داشته است.
روند قیمت و موجودی انبار مس در بورس فلزات لندن طی دو هفته اخیر در نمودار ۱ قابل مشاهده است. طبق این نمودار، موجودی مس در انبارهای بورس فلزات لندن در روز دوشنبه اول اسفند ماه، با افزایش ۶۷۵ تنی، از ۶۴ هزار و ۸۲۵ تن به ۶۵ هزار و ۵۰۰ تن رسیده است.
طبق نمودار ۲، روز دوشنبه اول اسفند ماه در بورس فلزات لندن، قیمت مس در شرایط کانتنگو به سر میبرد. اختلاف قیمت سه ماهه و نقدی در این روز، برابر با ۲۹ دلار بر تن گزارش شده که نسبت به جمعه ۲۸ بهمن ماه، با کاهش ۱۲ دلار بر تن همراه بوده است.
با افزایش کاربرد مس در تولید محصولات مختلف، مصرف مس در جهان رو به افزایش است. کشور چین، بزرگترین واردکننده و مصرفکننده قراضه مس در جهان محسوب میشود و به همین دلیل تاثیر بالایی بر تجارت و بازار قراضه مس میگذارد. گفتنی است مقدار صادرات قراضه مسی چین بسیار کمتر از حجم واردات آن است و تقریبا تمام حجم قراضه عرضهشده چین در همین کشور مصرف میشود. عرضه داخلی قراضه از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ به طور میانگین سالانه ۳۲.۶ درصد افزایش داشته است. با این حال با توجه به تقاضای بالای قراضه در این کشور، حجم زیادی از قراضه باید از طریق واردات تامین شود. با توجه به قانون محدودیت واردات قراضه و ترغیب به افزایش عرضه داخلی، واردات قراضه به چین درحال کاهش است.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» و به نقل از روابط عمومی شرکت مشاوره اقتصادی آرمان آتورپات، مس، یکی از فلزات پرکاربرد در صنعت به شمار میرود که عمده مصرف آن در تولید سیم و مفتول مسی است. با افزایش کاربرد مس در تولید محصولات مختلف، مصرف مس در جهان رو به افزایش است. از آنجایی که منابع معدنی مس در جهان محدود هستند، بازیافت مس با توجه به روند افزایشی مصرف آن مورد توجه بیشتری نسبت به قبل قرار گرفته است.
یکی از ویژگیهای مس که بازیافت آن را جذاب میکند، حفظ کیفیت آن پس از بازیافت است. مس بهدست آمده از بازیافت قراضه، همچنان کیفیت خود را حفظ میکند و حتی میتوان بارها محصولات مسی را با حفظ کیفیت و ویژگیها بازیافت کرد. به همین دلیل بازیافت قراضههای مسی از اهمیت زیادی برخوردار است. با توجه به افزایش قیمت مس در سالهای گذشته، تجارت قراضه رونق بیشتری پیدا کرده است.
قراضه مس به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم مصرف میشود. برای تولید نیمهساختههای مسی از کاتد و قراضه به طور مستقیم استفاده میشود. در حالت غیرمستقیم از قراضه برای کنترل دمای مذاب مس در کورههای کانورتور استفاده میشود.
کشور چین، بزرگترین واردکننده و مصرفکننده قراضه مس در جهان است. حجم واردات قراضه به چین در سال ۲۰۲۱ حدود یک میلیون و ۶۹۰ هزار تن بود که به تنهایی ۲۸.۹ درصد از واردات قراضه جهان را به خود اختصاص داده است. کشورهای مالزی، آمریکا، ژاپن و تایلند، بزرگترین صادرکنندگان قراضه به چین طی سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ بودهاند.
در نمودار ۱، حجم واردات و صادرات قراضه چین از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ رسم شده است. میانگین مقدار واردات قراضه به چین در این ۱۰ سال حدود یک میلیون و ۶۹۰ هزار تن و میانگین صادرات حدود ۴۸۹ تن محاسبه شده است. همان طور که در نمودار قابل مشاهده است، از سال ۲۰۱۲ واردات قراضه روند نزولی داشته و سالانه حدود ۳۵۱ هزار و ۸۸۰ تن افت پیدا کرده است.
از سوی دیگر با شیوع کرونا، حجم واردات تا سال ۲۰۲۰ به کمتر از ۶۴۳ هزار و ۴۹۰ تن و کمترین مقدار خود طی این ۱۰ سال رسید. در سال ۲۰۲۱ به دلیل افزایش قیمت جهانی مس و بازیابی بعد از کرونا، واردات قراضه حدود ۴۴.۲ درصد نسبت به سال ۲۰۲۰ افزایش پیدا کرد.
تغییرات نسبت ارزش واحد واردات قراضه به قیمت بورس فلزات لندن را میتوان به تغییرات مس محتوی قراضههای وارداتی مرتبط دانست. در سال ۲۰۱۷، نسبت ارزش واحد واردات به قیمت «LME» به کمترین مقدار خود در این دوره رسید. پس از اجرای محدودیت واردات از سال ۲۰۱۷، نسبت ارزش واحد واردات به قیمت بورس فلزات لندن افزایش پیدا کرد. بر اساس ارزیابیهای آتورپات، عیار مس محتوی در قراضههای وارداتی چین بین سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ به طور میانگین حدود ۴۸ درصد بود. پس از اعمال قانون محدودیت واردات قراضه، میانگین عیار مس محتوی قراضههای وارداتی سالانه حدود ۱۱ درصد افزایش یافت و در سال ۲۰۲۱، به حدود ۹۴ درصد رسید. با افزایش مس محتوی قراضهها از سال ۲۰۱۷، حجم واردات قراضه چین با سرعت بیشتری کاهش پیدا کرد.
گفتنی است که صادرات قراضه مس چین بسیار کمتر از واردات آن بوده است و تقریبا تمام حجم قراضه عرضهشده در چین در همین کشور مصرف میشود. حجم صادرات قراضه چین در سال ۲۰۲۱، تنها ۱۳۳ تن اعلام شد که نسبت به حجم واردات بسیار ناچیز است.
دلیل اصلی حجم واردات بسیار زیاد چین نسبت به حجم صادرات آن، بازار مصرف بزرگ این کشور است. میانگین مقدار مصرف قراضه چین به طور مستقیم از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱، حدود ۳۳۰ هزار و ۹۱۰ تن در هر سال و میانگین مصرف غیرمستقیم، حدود دو میلیون و ۱۰۳ هزار تن در هر سال بوده است. مقدار کل مصرف قراضه در سال ۲۰۲۱ در مقایسه با سال ۲۰۱۲، حدود ۱۵.۴ درصد افزایش داشته است.
میانگین عرضه داخلی قراضه بین سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ در چین، حدود ۷۴۸ هزار و ۲۲۰ تن در هر سال محاسبه شده است. در نمودار ۲، عرضه داخلی قراضه با نرخ خوراک بازیافت و نسبت عرضه داخلی به مصرف قراضه رسم شده است. حجم عرضه داخلی قراضه تا سال ۲۰۱۷ روندی صعودی داشته است و پس از آن سالانه ۸۶ هزار و ۳۰ تن کاهش پیدا کرده است. به طور کلی، نسبت عرضه داخلی قراضه به مصرف از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ روند روبهرشدی را طی کرده است. در حالی که نرخ خوراک بازیافت در این دوره روند به نسبت کاهشی داشته است. مقایسه این دو نسبت نشان میدهد که حجم مصرف قراضه مسی در این دوره با روند کاهشی همراه بوده است. تغییرات شدید نرخ خوراک بازیافت و نسبت عرضه داخلی به مصرف قراضه در سال ۲۰۲۰ نیز تحت تاثیر کاهش قابل توجه مصرف قراضه در این سال است.
نسبت عرضه داخلی قراضه مسی در چین به کل مصرف آن روند صعودی دارد. در سال ۲۰۲۱، حدود ۲۶.۴ درصد از مصرف کل قراضه چین با عرضه داخلی تامین شده است که این مقدار نسبت به سال ۲۰۱۲، حدود ۹.۴ درصد افزایش داشته است. عرضه داخلی قراضه طی این ۱۰ سال به طور میانگین سالانه ۳۲.۶ درصد افزایش داشته است.
با توجه به افزایش قیمت مس در سال ۲۰۲۱، تجارت قراضه در چین به عنوان بزرگترین مصرفکننده قراضه در جهان، اهمیت بیشتری نسبت به قبل پیدا کرده است. واردات قراضه به چین تحت تاثیر کرونا و قانون محدودیت واردات قراضه چین رو به کاهش است. از سوی دیگر، تمایل چین به بازیافت قراضههای داخلی در این سالها افزایش داشته است. تغییرات قیمت مس، مقدار واردات قراضه و محدودیتهای ناشی از کرونا، مهمترین عواملی هستند که میتوانند بر عرضه داخلی قراضه در چین تاثیر بگذارند.
باتوجه به رشد جمعیت در جهان، پیشبینی میشود تعداد کالاهای مورد استفاده حاوی محصولات مسی افزایش یابد. با افزایش کالاهای مورد استفاده، تعداد کالاهای حاوی محصولات مسی که عمر مفید آنها به پایان رسیده است و به قراضه تبدیل میشوند نیز افزایش خواهد یافت. بنابراین میتوان گفت افزایش مقدار قراضه محصولات مسی بر اثر رشد جمعیت، موجب افزایش عرضه قراضه مس در سالهای آتی خواهد شد.
دومین نشست هوشمندسازی و توسعه فناوریهای نوین در شرکت ملی صنایع مس با حضور معاون طرح و برنامه و بودجه، مدیران تحقیق و توسعه، فاوا، اتوماسیون صنعتی، نوآوری مجتمعهای تولیدی و مدیر تحقیقات و فناوری و ساخت برگزار شد.
به نقل از روابط عمومی شرکت ملی صنایع مس ایران، در این نشست، شایسته معاون طرح و برنامه و بودجه، اهداف و مزایای هوشمندسازی و ارتقا فناوریها را به مدیران مربوطه یادآور شد و بیان کرد: تولید بهینه و پایدار، سهولت و ایمنی بالاتر و تولید مس سبز همگام با مسائل زیستمحیطی، از مهمترین مزایای هوشمندسازی معدن و بخش تولید است.
وی افزود: رسیدن به همسطحی و بهروزرسانی فناوریها در مجتمعهای تولیدی سهگانه و معادن کوچک مقیاس ضروری است.
در این جلسه طرحها و پروژههای هوشمندسازی اولویتدار شرکت ملی مس و مصادیق آن در مجتمعهای تولیدی مورد بررسی قرار گرفت و تمامی اعضا، نظرات خود را در این خصوص ارائه کردند.
در پایان برنامههای عملیاتی و سازوکار شرکت برای حرکت در مسیر ره نگاشت هوشمندسازی شرکت ملی صنایع مس و طرح تحول دیجیتال مورد بررسی قرار گرفت و پس از جمعبندی نظرات، تشکیل و راهاندازی کمیتههای تخصصی برای اجراییسازی هوشمندسازی در محورهای هشتگانه مصوب شد. همچنین موضوع امنیت سایبری با حضور برخی مدعوین و اعضای هیئت علمی مرتبط برگزار شد.
در این جلسه گزارشی از وضعیت موجود امنیت سیستمها توسط مدیران مربوطه ارائه شد و اعضای حاضر به بررسی چالشها و مسائل امنیت سایبری پرداختند.
شایسته همچنین لازمه حرکت در مسیر استراتژیهای جدید شرکت و هوشمندسازی را حصول اطمینان از امن بودن بسترها، سیستمها و شبکههای ارتباطی شرکت عنوان کرد.
در انتهای این بخش از جلسه، سیاستهای سایر شرکتها و کشورها در حوزه هوشمندسازی مورد بررسی واقع شد و استراتژیهای شرکت ملی صنایع مس در این راستا مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
آقای محمد آقاجانلو افزود: حدود ۸ و نیم میلیون تن صادرات شمش و محصولات فولادی از جمله محصولات طویل و عریض در کشور داریم که این را با ۱۰ سال پیش مقایسه کنیم که کاملا برعکس بود. حدود ۱۰ میلیون تن در ۱۰ سال گذشته واردات شمش و محصولات ناشی از آن داشتیم که خوشبختانه اکنون کاملاً برعکس شده است.
وی گفت: ۱۰ سال پیش صادرات ما کمتر از ۶۰۰ هزار تن شمش و انواع محصولات فولادی بود در مقابل واردات ما بیش از ۹ میلیون تن بود. اکنون حدود ۸ و نیم میلیون تن صادرات در ۱۰ ماهه امسال داشتیم و پیش بینی میشود که تا پایان سال به حدود ۱۰ میلیون تن برسیم.
مدیرعامل شرکت ملی فولاد ایران افزود: اگر بخواهیم با سالهای قبل مقایسه کنیم، دیگر خام فروشی نداریم، در سالهای قبل حتی در سنگ آهن و کلوخه سنگ آهن صادرات داشتیم، اکنون صادرات ما در حوزه شمش و محصولات فولادی است و برنامه اصلی ما این است که این را هم ارتقا دهیم یعنی به حوزههای باکیفیتتر در زنجیره فولاد وارد شدیم و سرمایهگذاری در این حوزه باید انجام شود و صادرات مان بیشتر محصولات محور باشد تا شمش.
وی ادامه داد: در واقع از مقطع سنگ آهن به شمش رسیدیم و چند مرحله گذر کردیم و اکنون عدد صادرات محصولات فولادی درشتر از شمش است که این را باید ارتقا بدهیم.
آقای آقاجانلو درباره میزان مصرف داخلی گفت: حدود ۳۰ میلیون تومان تولید شمش داریم که وارد زنجیر شده و مصرف میشود، همچنین حدود دو سوم تولیدات کشور اکنون مصرف داخلی و یک سوم صادراتی است. در سالهایی که مصرف کشور بالا میرود باید روی گرههای صادراتی بیشتر کار کنیم تا ان شاء الله صادرات بیشتری داشته باشیم.
وی درباره برنامههای تولید فولاد نیز افزود: حدود ۳۵ تا ۳۶ میلیون تن در سال جاری میتوانستیم تولید داشته باشیم، اما مشکلات زیرساختی موجب توقف تولیدات شد، اما در کلان موضوع باید چند موضوع را حل کنیم که یک بحث همین گاز است که پاشنه آشیل شرکت فولادی شده است.
مدیرعامل شرکت ملی فولاد ایران گفت: بحث زیرساختهایی مانند حمل و نقل ریلی نیز باید توسعه بیشتری پیدا کند، در آنجا نیز هم اکنون دچار مشکل هستیم، بحث تأمین خوراک واحدهای فولادی و ماده اولیه از بحث اکتشافات گرفته تا ... باید توسعه بیشتری پیدا کند تا بتوانیم به رشد بالاتری برسیم.
وی افزود: با توجه به اینکه ما جزو ۱۰ کشور برتر دنیا هستیم یک مقدار باید به الگوهای جهانی نیز فکر کنیم که در واقع با توجه به توسعه زنجیره فولاد و تأمین مواد اولیه از خارج کشور باید واحدهای ما به حاشیه خلیج فارس و دریای عمان مهاجرت کنند، در کنار آبهای آزاد باشند تا واردات مواد اولیه و صادرات راحتر انجام شود و در آنجا توسعه بیشتری بدهند که در آینده روی واردات و صادرات محصولات با ارزش افزوده بیشتری کار کنند.
آقاجانلو گفت: قطعاً اگر بحث کمبود گاز پیش نیامده بود، بزرگترین مشکل ما اکنون تأمین مواد اولیه بود، اما کمبود گاز باعث شده چالشهای دیگر کم رنگتر شوند.
وی افزود: در افق ۱۴۰۴ ظرفیت ۵۵ میلیون تنی دیده شده است که اگر بتوانیم بهره برداری کامل کنیم، شاید بعد از آن دیگر خوراک کشور جوابگو نباشد، لذا ضرورت دارد سریعتر به سمت اکتشاف برویم، بویژه که اکتشاف زمان بر است، اگر اکنون اقدام کنیم شاید ۱۰ تا ۱۵ سال آینده نتایج بیرون بیایید، لذا این چالش قطعاً باید در کنار بحث حمل و نقل حل شود.
آدرس : مشهد-احمدآباد-حدفاصل بعثت 3و5-پلاک21 | |||
تلفن : 95 95 3840 (051) | |||
کدپستی : 56472-91767 | صادرکننده برتر استانی سال 1400 | ||
Email :info@emidco.com |